استانداردها و الزامات فضای عمومی ساختمان

استانداردها و الزامات فضای عمومی ساختمان شامل ضوابط و مقرراتی هست که جهت استفاده بهینه و راحتی سرنشینان از فرایند ساخت، استفاده تا تخریب، باید مطابق با قانون رعایت گردد. قسمت پنجم، مبحث چهارم قانون مقررات ملی ساختمان کشور متعلق به استانداردها و الزامات فضای عمومی ساختمان می باشد که ما قصد داریم در این مقاله به صورت خلاصه به بررسی این قوانین بپردازیم. اگر شما نیز تمایل دارید، در این باره اطلاعات شخصی خود را بالا ببرید و یا به دنبال پاسخ پرسش های مرتبط با این زمینه هستید، به شما پیشنهاد می کنیم از مطالب ارائه شده در خدمات مهندسی نیز بهره ببرید.

منظور از استانداردها و الزامات فضای عمومی ساختمان چیست؟

استانداردها و الزامات فضای عمومی ساختمان مجموعه قوانینی است که شامل ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم الاجرا می باشد که از همان شروع عملیات ساخت و ساز، بهره برداری، نوسازی، توسعه، تعمیرات، تغییر بهره برداری و تخریب بنا جهت تأمین ایمنی، بهره دهی مناسب، آسایش سرنشینان، بهداشت، و صرفه جویی در هزینه های فردی و اجتماعی باید رعایت گردند.

این مقررات کاملا الزامی و اختصاری بوده و در فضای عمومی تمامی ساختمان و بناها باید دقیقاً عین آن رعایت شود. همچنین لازم است الزامات فضای عمومی ساختمان کاملاً با شرایط کشور از حیث نیروی انسانی ماهر، کیفیت و کمیت مصالح ساختمانی، توان اقتصادی و اقلیم محیط سازگاری داشته باشد. تا بدین وسیله دسترسی به اهداف مورد نظر قانون امکان پذیر شود.

به عبارت دیگر می توان گفت که بررسی الزامات و استانداردهای فضای عمومی ساختمان شامل مجموعه ای از حداقل های مورد نیاز و باید و نباید های ساخت و ساز است که با توجه به شرایط فنی، اجرایی و همچنین توان مهندسی کشور هست که با بهره گیری از آخرین دستاوردهای روز دنیا و بین المللی، برای آحاد جامعه تهیه و تدوین شده اند.

الزامات و استانداردهای عمومی ساختمان چه مباحثی را در بر می گیرد؟

همانطور که گفتیم الزامات و استانداردهای ساختمان یک سری مقررات و قوانینی است که همه مردم از زمان شروع به ساخت بنا، بازسازی، استفاده از بنا و تخریب بنا موظف به رعایت آنها می باشند.

طبق قوانین موجود در قانون تأسیسات ملی ساختمان الزامات فضای عمومی ساختمان شامل ۱۳ بند می باشد که به شرح ذیل می باشد.

 بررسی استانداردها و الزامات فضاهای ورود، خروج، ارتباط و دسترسی ساختمان:

● الزامات مقرر شده در قانون برای تمامی قسمت های فضاهای ارتباط و دسترس نباید در جهت خروج از ساختمان کاهش یابد.

بررسی استانداردها و الزامات راه های خروج و قابل قبول:

● نباید مسیرهای اصلی ساختمان از درون اتاق ها عبور کند.

● راههای دسترسی و خروج ساختمان باید برای تمامی ساکنان قابل دسترس باشد.

الزامات و استانداردهای  مرتبط با فضاهای ورودی ساختمان:

همه ساختمان ها باید مطابق با قوانین زیر دارای فضای ورودی مناسب داخلی پس از در ورودی اصلی باشند.

● در صورت وجود اختلاف سطح و یا پله و دیوار در مقابل در ورودی اصلی، لازم هست که بین آنها تا در ورودی اصلی حداقل 1/40 متر فاصله وجود داشته باشد.

●  لازم هست فضایی به اندازه 1/40 × 1/40 متر در فضای ورودی ساختمان جهت ایستادن چند نفر در نظر گرفته شود.

● ارتفاع زیر سقف از کف در فضای ورودی نباید از حدود مقرر شده در قانون کمتر باشد.

● باید حداکثر ارتفاع مجاز تراز کف ورودی اصلی ساختمان با متوسط ارتفاع تراز معبر محلی تطابق داشته باشد.

● مجتمع های مسکونی ۴ طبقه به بالا باید برای افراد دارای معلولیت مناسب سازی شوند.

  استانداردها و الزامات مرتبط با فضای راهروها:

● پهنای آزاد راهروهای ارتباطی داخل ساختمان که در مسیر دسترس و خروج قرار دارند بر اساس نوع تصرف و تعداد متصـرفان آن راهرو مسیر دسترس، محاسبه می ‌شود. ولی در هر حال نباید از 1/40 متر کمتر باشد.

● مکان و اندازه پیش بینی‌ شده برای نصب هر وسیله مجاز برای نشستن یا نگهبانی و پذیرش، باید به شکلی باشد که پس از نصب آنها پهنای مفید راهرو به میزانی کمتر از حداقل پهنای الزامی فوق کم نشود.

● در ساختمان‌ هایی که قابل ‌دسترس بودن آن‌ها برای افراد معلول الزامی نیست، اگر راهروی ارتباطی در راستای مسیر دسترس و خروج قـرار داشته باشد، باید دارای حداقل پهنای مفید و بدون مانع  1/10 متر باشد.

● راهروهایی که استفاده از آنها صرفاً برای دسترسی به تجهیزات برقی، مکانیکی یا لوله‌کشی و بهره‌ برداری از آنها است باید حداقل ۶/۰ متر پهنا داشته باشند.

● حـداقل پهنـای الزامی راهروهای مستقیم غیر واقع باید 0/9 متر باشد.

●  ارتفاع راهروها باید با ارتفاع الزامی فضای ورودی انطباق داشته باشد.

 استانداردها و الزامات مرتبط با درهای ورودی اصلی:

● در اصلی باید از نوع لولایی با پهنای مفید حداقل 0/90 متر و دارای ارتفاع مفید 2/05 متر باشد مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی  به شکل دیگری  تعیین ‌شده باشد.

● هر گاه درهای دو لنگه بدون وادار وسط به ‌عنوان در اصلی به کار ‌ روند، باید در هنگام باز شدن لنگه فعال، حداقل 0/80 متر پهنای مفید و بدون مانع داشته باشند.

● پهنای هر لنگه در نباید از 1/20 متر بیشتر باشد.

● نباید وسایل متوقف کننده یا تنظیم کننده حرکت درها، بلندی قد در را به‌ صورت موضعی به کمتر از 1/95 متر کاهش دهند.

● درهای واقع در دور بندهای خروج، درهای واقع در تصرف‌های مخاطره‌آمیز، درهای اتاق ‌ها و فضاهای با بار تصرف ۵۰ نفر و بیشتر که در مسیرهای دسترس و خروج قرار دارند باید موافـق جهت خروج بچرخند، و در حالت کاملاً باز نباید هیچ ‌یک از ابعاد الزامی پـاگرد را به بیش از 0/18 متـر کاهش دهند.

● هنگامی که بار تصرف یا تعداد استفاده‌ کنندگان از پاگرد پله ۵۰ نفر یا بیشتر اسـت، نباید در هیچ موقعیتی طی باز شدن اندازه پاگرد کمتر از 0/60 متر شود.

●برای پارکینگ‌های خصوصی، فضاهای اداری، کارخانه و انبارها با بار تصرف ۱۰ نفر یا کمتر، ساختمان هایی که به ‌عنوان محل بازداشت استفاده می‌ شوند، واحد مسکونی تک‌ واحدی، درهای کشویی افقی مجاز و درهای برقی مجاز، استفاده از انواع درهای غیر لولایی برای درهای واقع در مسیر دسترس و خروج مجاز است.

●باید یک  پاگرد با سطح تراز یکسان در هر دو سمت در،  در هر طرف در اصلی ساختمان وجود داشته باشد.

● ارتفاع پاگرد واقع در مسیر قابل‌ دسترس برای افراد دارای معلولیت نباید بیش از ۲۰ میلیمتر پایین تر از سطح بالایی آستانه در اصلی باشد.

● باید اختلاف ارتفاع مجاز پاگرد درهایی که در مسـیر قابل دسترس الزامـی بـرای افراد معلول قرار ندارند حداکثر ۳۸ میلیمتر باشد.

● ارتفاع پاگرد مجاور درهای واقع در جداره خارجی ساختمان ‌که در مسـیر قابل دسترس برای افراد دارای معلولیت یا خروج الزامی قرار ندارند باید حداکثر به میزان ارتفاع یک پله باشد.

● درها باید طوری در مسیرهای دسترس و خروج اصلی، طراحی، ساخته، نصب و تنظیم شوند که، در تمام اوقات در از سمت داخل به ‌صورت سریع و آسان قابل باز شدن بوده و هیچ عامل بازدارنده ای مانند قفل، کلون، کشو و غیره، مانع خروج به‌ موقع افراد نگردد.

● در  محل ‌های بازداشت و در ساختمان‌ هایی با بار تصرف ۳۰۰ نفر یا کمتر می‌توان از قفل و چفت استفاده کرد.

● فقط برای درهای اصلی ساختمان ‌های مسکونی یک یا دو خانواری و واحدهای مسکونی مستقل، آپارتما‌نها، اتاقهای هتل، مسافرخانه می توان از یک کلون یا زنجیر ایمنی استفاده کرد. البته به شرط آنکه کلون در ارتفاع حداکثر 1/20 متری از کف نصب شده و باز کردن آن از داخل احتیاج به کلید نداشته باشد.

 بررسی استانداردها و الزامات ایوان ها، بالکن ‌ها و سکوهای واقع در مسیر ورود و خروج:

تمامی ایوان‌ ها، بالکن‌ ها و سکوهای بیرونی که در مسیرهای دسترس و خروج اصلی ساختمان قرار دارند علاوه بر رعایت مقررات مربوط به پاگردها و همچنین ضوابط فضاهای نیمه باز، باید با ضوابط زیر نیز مطابقت داشته باشند.

● ایوان ها و بالکن ‌ها بیرونی که در ابتدا یا انتهای مسیر دسترس یا خروج قـرار دارند باید دارای سطح آزاد و بدون مانعی با حداقل ابعاد 1/40 × 1/40 متر باشند که برای هیچ فعالیت یا منظور دیگری در نظر گرفته نشود.

● اگر در اصلی به سمت بالکن باز شود، نباید در تمام‌ مسیر باز شدن عمق و پهنای الزامی بالکن را به کمتر از 0/9 متر کاهش دهد.

● ایوان‌ ها و بالکن ‌ها در هیچ جهت نباید شیبی بیشتر از ۲ در صد داشته باشند.

● درصورتیکه کف ایوان یا بالکن دسترس و خروج اصلی در ارتفاع بیش از 0/70 متر نسبت به کف قرار داشته باشد، باید دارای حفاظ مناسب و استاندارد باشد.

استانداردها و الزامات راه ‌پله‌ها:

● حداقل اندازه عمق کف پله در راه پله ساختمان 0/28 متر بوده و ارتفاع پله باید به میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله دو برابر ارتفاع آن بین 0/63 تا 0/64 متر باشد. همچنین باید اندازه کف و عمق پله در یک شیب پلکان یکسان باشد.

● در تمام ساختمانها میزان حداقل عرض پله الزامی، برحسب نوع و بار تصرف و متناسب با تعداد استفاده‌ کنندگان تعیین می‌ شود. در هر صورت پله‌ هایی با عرض مفید کمتر از 1/10 متر و پلکان‌ های دارای پاگردی که عموم از آن استفاده کنند با عرض مفید کمتر از 2/40 متر مجاز نیست.

● باید حداقل عرض یا شعاع پاگرد، مساوی عرض پله باشد.

● در ساختمان ‌های که مورد استفاده، افراد دارای معلولیت هستند حداکثر تعداد پله‌ های بین دو پاگرد  ۱۲ پله می باشد.

● حداقل ارتفاع غیر سر گیر پله ‌ها و پاگردهایی که از لبه هر کف پله اندازه گیری می‌شود، باید در تمام طول مسـیر 2/05 متـر باشد.

● در ساختمان ‌های چهار طبقه و بیشتر باید حداقل یک پلکان عمومی از کف ساختمان و سطح بام امتداد یابد، مگر در بام‌ هایی با شیب تندتر از ۳۳ درصد و یا بام ‌هایی که هیچ ‌گونه استفاده ‌ای ندارند.

● در ساختمانی که برای بام آن پلکان وجود دارد، برای رفتن به بام باید از طریق خرپشته که دارای مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه ‌پله است استفاده شود.

 استانداردها و الزامات مرتبط با شیب ‌راه ‌های عبور پیاده:

● شیب راه‌ های عبور پیاده که در مسیر دسترس یا خروج اصلی ساختمانها قـرار می گیرند باید دارای شیبی برابر یا کمتر از ۸ درصد باشند. شیب بقیه شیب ‌راه‌ های عبور پیاده درصورتیکه قابل دسترس بودن آن‌ها برای افراد معلول الزامی نباشد، نباید از 12/5 درصد بیشتر باشد.

● شیب ‌راه‌ها باید در بالا و پایین، در نقاط گردش حرکت، ورود و خروج فضاها، درها و یا پس از طی هر ۹ متر طول، پاگرد داشته باشند. پاگردها باید دارای شیبی کمتر از ۲ درصد در هر جهت باشند. تغییر تراز و اجرای پله در پاگرد مجاز نیست. طول و عرض پاگردهای شیب‌ راه‌ ها درصورتیکه قابل دسترس بودن آن‌ها برای افراد معلول الزامی نباشد، باید حداقل 0/90 متر باشد.

● پهنای شیب ‌راه‌ های واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی باید برابر با پهنای الزامی راهروهای اصلی در همان تصرف باشد. پهنای بقیه شیب ‌راه‌ ها درصورتیکه قابل ‌دسترس بودن آن‌ها برای افراد معلول الزامی نباشد، حداقل 0/90 متـر اسـت.

● درصد شیب، اندازه ها و سایر مشخصات شیب ‌راه ‌ها و پاگردهای آنها در مکانهایی که قابل دسترس بودن آن‌ها برای افراد معلول الزامیست، باید تابع ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای معلولین باشد.

بررسی استانداردها و الزامات نورگیری و تهویه ساختمان:

● در دو انتهای در راهروها و فضاهای عمومی مستقیم و یا دارای پنجره که تأمین نور به ‌صورت طبیعی انجام می شود، سطح شیشه باید حداقل 1/80 مترمربع یا یک ‌چهلم سطح کف ساختمان باشد. در غیر از موارد فوق حداقل سطح شیشه باید یک ‌بیستم سطح کف ‌باشد.

● در مواردی که در راه پله ها تأمین نور به‌ صورت طبیعی انجام می شود، سطح شیشه باید حداقل 0/90 مترمربع به ازای هر طبقه در نظر گرفته شود.

● در صورت عدم امکان نورگیری راه‌ پله ‌ها با پنجره ‌های دیواری، می توان از سقف محفظه پلکان نیز  به صورت طبیعی نور گرفت.

● اگر تعویض هوا به صورت طبیعی از در و پنجره‌ های میانی در تمام ارتفاع محفظه راه‌ پله ممکن باشد، سطح بازشو در هر طبقه نباید از 0/45 مترمربع کمتر باشد.

● اگر تعویض هوا فقط از سقف محفظه راه پله به صورت طبیعی انجام گیرد، سطح بازشو برای تمام راه پله 0/45 کمتر باشد.

● لازم است که بین قفسه پلکان و فضای توقّفگاه و موتورخانه فضای جدا کننده ‌ای در نظر گرفته شود یا فشار مثبت هوا در راه پله جهت جلوگیری از انتقال دود و سر و صدا ایجاد شود.

استاندارد ها و الزامات دست اندازها، نرده ها و میله ‌های دستگرد ساختمان:

● در محل ‌هایی که اختلاف سطح ها از 0/70 متر بیشتر است، باید جهت پیشگیری از احتمال سقوط افراد دست انداز تعبیه شود.

● ارتفاع دست‌ اندازهای شیب ‌راه ‌ها از لبه پله باید حداقل 0/90 متر باشد.

● در دو طرف راه ‌پله ‌هایی که بیش از دو ارتفاع پله را طی می‌کنند و در مسیرهای خروج اصلی ساختمان قرار بگیرند نصب میله دستگرد الزامیست. مگر آنکه در ضوابط اختصاصی تصرف‌ها به گونه دیگری تعیین ‌شده باشد.

● اگر در دو طرف تمام شیب ‌راه ‌هایی که در مسیرهای خروج اصلی ساختمان قرار دارند، ارتفاع بیش از 0/15 متر و طول افقی آن‌ها بیش از 1/85 باشد و حداقل در یک‌ طرف تمام شیب‌ راه های غیر آنکه دارای شیب بیش از ۸ درصد است، نصب میله دستگرد الزامی است.

● در میانه پهنای پله ‌های با عرض بیش از 1/80 متر که در مسیرهای خروج ساختمان قرار دارند، در فاصله 0/75 متـر یا کمتر، باید یک میله دستگرد وجود داشته باشد.

بررسی استانداردها و الزامات کف سازی، نازک‌ کاری و پوشش‌ های پله:

● جهت ساخت لبه و کف پله‌ها و پاگردها و همچنین کف شیب ‌راه ‌ها و راهروهـا بایـد از مصالح سخت، غیر لغزنده و ثابت استفاده گردد.

● در کف پله‌ ها در هر راه ‌پله باید از مصالح، رنگ و اندازه‌ های یکسان استفاده شود.

● شعاع گردی لبه کف پله نباید بیش از ۱۳ میلی‌متر باشد.

● عناصر اصلی و مصالح مصرفی در پله‌ها، شیب‌ راه ‌ها و راهروهای ساختمان، باید دارای مقاومت مناسب در برابر حریق و زلزله باشد.

استانداردها و الزامات پیش ‌آمدگی در فضاهای عبوری:

باید از مسدود کردن پله‌ها، شیب راه ها و راهروهای ساختمان بوسیله و تجهیزاتی مانند شیر آب، جعبه آتش ‌نشانی و سایر وسایل و اجزای ساختمان خودداری کرده و یا عرض آنها را به کمتر از حد استاندارد نرساند.

بررسی استانداردها و الزامات سطوح خارج ساختمان:

سطح بالکن‌ها و ایوان های واقع در مسیرهای دسترس و خروج اصلی و همچنین پله ‌ها و سطوح شیب ‌دار روباز واقع در این مسیرها باید غیر لغزنده باشند و طوری طراحی شوند که روی آنها آب جمع نشود. همچنین باید امکان جمع شدن برف و باران بر سطوحی که در معرض عوامل جوی قرار دارد در حد صفر باشد.